Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 8

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen el şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, bağ eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ait ve Türk’e özgü fehvaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve mukannen bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle ovalan ve giderek anonimleşen bir nazım biçimidir. Türküler esas kuartetklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Türkülerdeki kuartetklere (üçlük veya ikilik bile kabil) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise el dilinde “rabıt” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra yeniden edilen ikilik (ya da daha çok) dizelerdir.

Türkünün mukannen bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir el şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en belirgin özelliği melodisidir. Türküler hece ölçüsünün her sözıbıyla söylenir. Yani hece sayısı itibarıyla bir sınırlama gerçekleşemez.

Türkülerin oylumlu çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuşdolaşma. Türküler bu şekilde elın emtiaı olurlar ve elın her kesimine seslenme fail sanat erilar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir çalgı türüdür. Türküler çoğu kere, bir huy hadiseı ya da bir kahramanlık karşıtsında doğar ve yayılırlar. Türküler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, iz adlarının, ayrıca mevzuların birlikte değiştiği görüldüğü bâtınin, nerede doğduklarını saptamak çetinleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakılırsa usulsüz ve usullü koşukler olarak iki başkalık yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı bâtınine vadi uzun havalardır. Usullü olan koşukler grubunda ise çoklukla mandepsi havaları iz düzenır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da üzgün muhit adı verilmektedir.

Türklerde emeklenen konulara bakılırsa bile sınıflama yapan yazarlar vardır. Mevzularına bakılırsa koşukler:

Ninniler
Çocuk koşukleri
Natür koşukleri
Aşk koşukleri
Kahramanlık ve askeriye koşukleri
Tören koşukleri
İş koşukleri
Mukabillıklı koşukleri
Ölüm koşukleri (Ağıt)
Düzen koşukleri
Huy ve hayvan koşukleri
Zeybek ve derebeyi koşukleri
Cinayetler ve ızdırapklı olaylarla alakalı koşukleri
Güldürücü koşukleri