Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 4

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen cumhur şiirlerinin her çeşidine verilen ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, ilişik eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile ilişkin ve Türk’e özgü fehvaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve sınırlı bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle makalelan ve zamanla anonimleabat bir nazım biçimidir. Yırler esas kuartetklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Yırlerdeki kuartetklere (üçlük yahut ikilik de olabilir) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise cumhur dilinde “ilhak” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra yine edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Yırnün sınırlı bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da herhangi bir cumhur şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en açık özelliği melodisidir. Yırler hece ölçüsünün her lakırtııbıyla söylenir. Kısaca hece adetsı itibarıyla bir sınırlama olmaz.

Yırlerin kocaman çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Yırler bu şekilde cumhurın dünyalıkı olurlar ve cumhurın her kesimine seslenme eden artistlar aracılığıyla albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan yaygın bir musiki türüdür. Yırler çoğu kere, bir tabiat vakaı ya da bir kahramanlık alınsında doğar ve yayılırlar. Yırler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, arsa adlarının, ayrıca mevzuların de değiştiği görüldüğü ciğerin, nerede doğduklarını saptamak ağırleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere göre usulsüz ve usullü koşukler olarak iki tefrik yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı ciğerine saha uzun havalardır. Usullü olan koşukler grubunda ise genellikle oyun havaları arsa kırmızıır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da münkesir sonuçsuz adı verilmektedir.

Türklerde nöbetlenen konulara göre de sınıflama karşılayıcı yazarlar vardır. Konularına göre koşukler:

Ninniler
Çocuk koşukleri
Doğa koşukleri
Aşk koşukleri
Kahramanlık ve askerlik hizmeti koşukleri
Resim koşukleri
İş koşukleri
Karşılıklı koşukleri
Ölüm koşukleri (Ağıt)
Düzen koşukleri
Doğa ve efsanevi koşukleri
Efe ve derebeyi koşukleri
Cinayetler ve ızdırapklı olaylarla alakalı koşukleri
Güldürücü koşukleri