Duydum Ki Bir Kızın Olmuş 11

Türkü, Türkiye’nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen yaratma şiirlerinin her çeşidine maruz ad. Türkü sözcüğü, Türk adının sonuna, nispet eki olan “î” ekinin getirilmesiyle ortaya çıkmıştır. “Türkî”, Türk ile müntesip ve Türk’e özgü manaında da kullanılır.

Türkü, kendine özgü ve belli bir ezgi ile söylenen, hece ölçüsüyle yazılan ve giderek anonimleşen bir nazım biçimidir. Koşukler temel dörtlüklerle, onu izleyen nakaratlardan oluşur. Koşuklerdeki dörtlüklere (üçlük veya ikilik de mümkün) “bent” adı verilir. Nakaratlar ise yaratma dilinde “ilhak” ve “kavuştak” olarak adlandırılır. Kavuştaklar her ezgiden sonra gene edilen ikilik (ya da henüz çok) dizelerdir.

Koşuknün belli bir şekli yoktur. Bir koşma, bir semai, bir destan ya da rastgele bir yaratma şiiri türkü ezgisiyle söylendiğinde türkü olabilir. Bu yüzden türkü tipinin en saydam özelliği melodisidir. Koşukler hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir. şu demek oluyor ki hece nüshası itibarıyla bir sınırlama olmaz.

Koşuklerin eke çoğunluğu anonimdir ya da ağızdan ağza söylenirken söyleyeni kaybolmuştur. Koşukler bu şekilde yaratmaın orospuı olurlar ve yaratmaın her kesimine hitap eden sanat adamılar tarafından albümlerde, konserlerde ve canlı performanslarda kullanılan münteşir bir çalgı türüdür. Koşukler çoğu su, bir tabiat hadiseı ya da bir kahramanlık karşısında doğar ve yayılırlar. Koşukler, doğdukları bölgenin özelliklerini koruyamazlar. Taşındıkları bölgelerde kişilerin, görev adlarının, ayrıca mevzuların de değişmiş olduğu görüldüğü yürekin, nerede doğduklarını saptamak mecalleşir.

Mahmut Ragıp Gazimihal, ezgilere bakarak usulsüz ve usullü yırler olarak iki kıvrım yapar. Usulsüz olanlar; divan, bozlak, koşma, hoyrat ve Çukurova’yı yürekine meydan uzun havalardır. Usullü olan yırler grubunda ise umumiyetle sahne havaları görev hileır ki bunlara Konya’da oturak havası, Şanlıurfa’da kırıntı üslup adı verilmektedir.

Türklerde sorunlenen konulara bakarak de sınıflama yapan yazarlar vardır. Mevzularına bakarak yırler:

Ninniler
Çocuk yırleri
Huy yırleri
Aşk yırleri
Kahramanlık ve askerlik hizmeti yırleri
Seremoni yırleri
İş yırleri
Zıtlıklı yırleri
Ölüm yırleri (Ağıt)
Olta yırleri
Mizaç ve efsanevi yırleri
Zeybek havası ve derebeyi yırleri
Cinayetler ve ızdırapklı olaylarla alakalı yırleri
Güldürücü yırleri